بازگشت به فرمت معمولی



سوابق آموزش حقوق در ايران



سوابق آموزش حقوق در ايران :


* سابقه آموزش حقوق در عصر قاجار
* تاسيس مدرسه عالی علوم سياسی ( حقوق ) 
* تاسيس رسمی مدرسه عالی حقوق
* اولين مدرسان مدرسه عالی حقوق
* تاسيس مدرسه علوم سياسی و حقوق
* تاسيس دانشكده حقوق دانشگاه تهران
* دانشكده های حقوق دوره معاصر 
 




 * سابقه آموزش حقوق در عصر قاجار

از آغاز دوره قاجار ، موضوع نگراني ايرانيان نسبت به عقب ماندگي از تمدن اروپائيان به شدت احساس ميشود . لذا به توسط عدهاي از رجال ، سعي ميشود ، مظاهر تمدن جديد اخذ و در كشور اعمال گردد . نمونه بارز اين نگرش ، تاسيس مدرسه دارالفنون توسط امير كبير در آغاز صدارت ناصر الذين شاه اقدام ميگردد . مدرسه دارالفنون همانطور كه از اسم آن پيدا است ، در زمينه مسائل فني و پزشكي بوده و شامل مسائل علوم اجتماعي و سياسي نبوده است . هر چند در زمينه مسائل علوم اجتماعي و حقوقي ، از گذشتههاي دور ، از طريق مدارس طلبگي و به سبك خاص حوزههاي علميه ، موضوع تدريس و آموزش علوم فقهي ادامه داشته است . لكن حسب نيازهاي زمان ، موضوع تشكيل مدارس جديد در حوزه علوم اجتماعي مطرح ميگردد .
در زمان مظفر الدين شاه ، صدارات ميرزا علي اصغر خان ، امين السلطان ، وزير خارجه ايران شخصي به اسم ميرزا نصر الله خان مشير الدوله نائيني ، پسران خويش ، حسن پيرنيا ، كه دوره حقوق دارالفنون را در مسكو به اتمام رسانده و حسين پيرنيا ، را بعد از اتمام تحصيلات به داخل كشور فراخوانده و نامبردگان با مشاهده وضعيت اسفناك آموزش و وضعيت سياسي آن دوره ، بعد از اخذ موافقت مظفرالذين شاه ، به فرمان وزير خارجه وقت ، مدرسه عالي علوم سياسي صادر شده و در تاريخ ۱۳۱۷ هجري قمري مصادف با ۱۲۷۷ شمسي در تهران ، محل خيابان اديب روبروي منزل ارباب جمشيد تشكيل ميگردد .




 * تاسيس مدرسه عالي علوم سياسي ( حقوق )

رياست مدرسه در ابتدا با حسن پيرنيا ( مشير الدوله ) بوده است . بعدها حسين پيرنيا ( موتمن الملك ) رياست مدرسه را به عهده داشته است . در زمان رياست محمد علي فروغي ( ذكاء الملك ) ۱۳۲۵ هجري قمري ، نامبرده كه همزمان رياست ديوان كشور را به عهده داشته است ، موجبات رونق مدرسه را فراهم نموده و چندين كتاب در زمينه هاي كلي حقوق ، مثل حقوق اساسي و علم ثروت ( اقتصاد ) تاليف و در مدرسه تدريس ميگردد .
همزمان با توسعه آموزش مسائل كلي حقوق سياسي و نيز درگيري هر چه بيشتر دولتمردان با مسائل حقوق جديد ، نياز به تاسيس مدرسه مستقل آموزش عالي حقوق بيشتر از هر زمان ديگري احساس ميشود . در سال ۱۳۳۲ هجري قمري ، مسيو فرانسيس آدولف پرني ، كه مستشار عدليه ايران بوده است ، موفق به جلب نظر رجال سياسي و فرهنگي براي تاسيس مدرسه مستقل حقوق ميشود . لذا در كميسيون متشكل از مشير الدوله ( بنيانگذار مدرسه علوم سياسي و وزير معارف سابق ) ارفع الدوله ( وزير عدليه ) فرانسيس آدولف پرني ( مستشار عدليه ) ابراهيم حكيم الملك ( وزير علوم و معارف ) محمد علي فروغي ( رئيس قبلي مدرسه علوم سياسي ) معين الوزاره حسين علاء ( رئيس كابينه وزارت خارجه ) دكتر علي خان ، خان ملك ساساني و معاون وزير معارف ، اصل تاسيس مدرسه عالي حقوق ، به تصويب ميرسد .
در خصوص سرپرستي مدرسه ، بين وزارت عدليه ، به لحاظ اينكه فارغ التحصيلان براي نيازهاي وزارت عدليه تربيت خواهند شد و حسن پيرنيا ، كه معتقد بود بايد سرپرستي به عهده وزارت علوم باشد ، اختلافاتي بوده كه سرانجام نظر پيرنيا تصويب ميگردد . همچنين توافق شده بود كه دو مدرسه علوم سياسي و حقوق در يكديگر ادغام شوند . كه با توجه به شروع جنگ جهاني اول ، موضوع تاسيس عملي مدرسه حقوق با پنج سال وقفه موجهه ميشود .
در اواسط جنگ جهاني اول ، در اولين دولت وثوق الدوله ، مسئله مجددا مطرح ميگردد كه به موجب پيشنهاد وزارت امور خارجه و تقاضاي وزارت عدليه ، هيت وزرا نظر به لزوم تاسيس مدرسه علوم حقوقي براي تهيه قضات عالم براي محاكم عدليه ، پيشنهاد سابق وزارت عدليه براي تاسيس مدرسه حقوق با افزايش بودجه و اضافه شدن به مدرسه فعلي سياسي تصويب ميشود .




 * تاسيس رسمي مدرسه عالي حقوق

در آبان ۱۲۹۸ هجري شمسي حسب پيگيري وزير وقت عدليه ، نصرت الدوله فيروز ، مدرسه عالي حقوق ، رسما تشكيل ميگردد . در خصوص اساتيد مدرسه ، توسط موسيو پرني ، چهار استاد متخصص در رشته هاي حقوق بين الملل عمومي ، حقوق تطبيقي ، حقوق جنايي و اقتصاد از فرانسه استخدام و به ايران اعزام ميگردند . رياست اوليه مدرسه عالي حقوق ، به عهده مسيو پرني و معاونت آن به عهده ميرزا جواد خان عامري بوده است . 


 * اولين مدرسان مدرسه عالي حقوق

در سال ۱۳۰۰ شمسي ، مدرسان ايراني و فرانسوي مدرسه حقوق عبارتند بوده اند از :
محمد علي خان فروغي ذكاء الملك ( حقوق اساسي ) ، حاج سيد نصرالله تقوي سادات اخوي ، رئيس عالي شعبه تميز ( فقه و اصول ) ، سيد مصطفي عدل منصور السلطنه ( اصول محاكمات حقوقي ) ، معين الممالك ( تكرار تاريخ سياسي و علم ثروت به فارسي ) ، حاج شيخ علي بابا عالم فيروز كوهي ( فقه و اصول ) ، مير سيد محمد فاطمي قمي ( حقوق مالكيت ايران و ثبت اسناد ) ، مشار الملك ( تاريخ سياسي ، بين الملل عمومي ، حقوق بين الملل عمومي و تاريخ معاهدات ) ، موسيو فراشون و موسيو هس ( حقوق جزا ) ، موسيو آدلف پرني ( حقوق جزا و اصول محاكمات جزايي ) ، موسيو دوفوماسا ( حقوق مدني ) ، موسيو مرل ( حقوق بين الملل و تاريخ ديپلماسي ) ، موسيو لونكل دو فورويل ، لوزيور ، موسيو دلاپوژ ( حقوق مدني عمومي به فارسي و تكرار تاريخ سياسي به فارسي ) ، دكتر عيسي صديق و دكتر ويلهم ( طب قانوني ) .
درسهاي مدرسه حقوق به زبانهاي فارسي و فرانسه ارائه ميشدند . از حيث عملي و اداري ، مدرسه جزو ادارات مستقل وزارت عدليه بوده و بودجه آن از محل بودجه عدليه تامين شده است . مدرسه عالي حقوق داراي دو دوره تحصيله بوده است . دوره اول ، تصديق ( باشليه ) و دوره دوم ، تصديق ( ليسانسيه ) ناميده ميشد و جمعا سه سال بوده است . اغلب در هر دوره در حدود ۲۵ نفر فارغ التحصيل ميشدند كه آقاي احمد متين دفتري ، جزو اولين فارغ التحصيلان مدرسه بوده است . گفته شده تا حدود سالهاي ۱۳۰۵ شمسي ، در حدود ۸۳ نفر از مدرسه عالي حقوق فارغ التحصيل شده بودند .




 * تاسيس مدرسه علوم سياسي و حقوق

در سال ۱۳۰۶ شمسي ، طرح ادغام دو مدرسه عالي سياسي و حقوق در يكديگر ، به تصويب جلسه ۸۷ شوراي عالي معارف كشور رسيد و اساسنامه آن نيز در تاريخ ۱۵/۶/۱۳۰۶ به تصويب شوراي مذكور رسيد و سرانجام در تاريخ شنبه ۲/۷/۱۳۰۶ مدرسه عالي حقوق و علوم سياسي با سخنان محمد تدين رسما گشايش يافت .
در سال ۱۳۰۶ شمسي معلمان مدرسه عالي حقوق و علوم سياسي عبارت بودنند از :
سيد مصطفي عدل منصول السلطنه ( اصول محاكمات حقوقي ) ، مترجم الممالك قريب ( تقرير علم ثروت اقتصاد و حقوق اساسي ) ، مير سيد محمد فاطمي قمي ( ثبت اسناد و املاك ) ، دكتر عيسي صديق ( اصول تشكيلات معارفي ايران و ممالك معظم و تقرير تاريخ سياسي ) ، محمد مظاهر صديق حضرت ( تشكيلات اداري ايران و قوانين استخدام و حقوق اساسي ايران ) ، ميرزا جواد خان عامري ( تقرير حقوق مدني ) ، ميرزا علي آقا هيئت ( منطق ) ، ميرزا ابوالقاسم خان فروهر ( سجل احوال و احصائيه يعني آمارگيري ) ، سيد اسدالله مدرس قمي ( فقه ) ، موسيو هس ( ثروت و ماليه و حقوق تجارتي و اقتصاد روستايي ) و موسيو فراشون ( سياست خارجي و حقوق بين الملل عمومي و جغرافياي اقتصادي )
مدرسه عالي حقوق و علوم سياسي ، داراي دو شعبه علوم قضائي و علوم اداري بود . براي حضور در مدرسه داشتن تصديق كامل رشته ادبي و يا تصديق كامل مدرسه دارالمعلمين لازم بوده است . دارندگان تصديق دوره متوسطه علمي نيز حسب شرايطي حق ورود به مدرسه را داشتند. از طرفي چون تعداد فارغ التحصيلان براي پوشش نيازهاي عدليه كافي نبوده است ، مرحوم علي اكبر داور ، موقتا كلاسهاي آموزشي در عدليه برقرار نمود . شرط ورود ، داشتن تصديق نامه سيكل اول متوسطه و قبول شدن در امتحانات ورودي بوده است . دروس آن تقريبا همان دروس مدرسه عالي حقوق و تمام مدرسان آن از قضات عدليه و براي داوطلبان شهرستانها جزوات درسي ارسال ميشده ، كه نوعي آموزش از راه دور بوده است . البته سال آخر حضور در امتحانات ضروري بوده است . فارغ التحصيلان با رتبه يك قضائي ، به خدمت اشتغال ميورزيدند .




 * تاسيس دانشكده حقوق دانشگاه تهران

در اسفند ۱۳۱۲ شمسي ، پا پيوست مدرسه عالي تجارت به مدرسه عالي حقوق و علوم سياسي ، رسما دانشكده حقوق گشايش مييابد. رياست دانشكده به عهده ميرزا علي اكبر خان دهخدا و معاونت آن به عهده دكتر شايگان بوده است . در سال ۱۳۱۳ همزمان با تصويب قانون تاسيس دانشگاه تهران ، دانشكده حقوق يكي از شعبههاي دانشگاه تهران تعيين ميگردد . سپس در سال ۱۳۱۸ با گشايش بنگاه روزنامه نگاري در دانشكده و انتقال بخش منقول از دانشكده معقول و منقول به دانشكده حقوق ، تقريبا به صورت امروزي ، در محل فعلي ، دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران ، تثبيت ميگردد . در سال ۱۳۲۰ رياست دانشكده به عهده آقاي سيد مصطفي عدل واگذار شد . در سال بعد ، مقدمات نخستين دوره دكتراي حقوق فراهم گرديد .
تاسيس دانشكده حقوق شهيد بهشتي ( ملي سابق )
تا سال ۱۳۴۰ شمسي ، دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران ، تنها دانشكده حقوق در ايران محسوب ميشده است . در سال ۱۳۴۵ با تشكيل دانشگاه ملي ايران ( شهيد بهشتي ) توسط پروفسور علي شيخ الاسلام ، دانشكده حقوق دانشگاه ملي ايران نيز به عنوان دومين دانشكده حقوق تشكيل گرديد . در سال ۱۳۴۶ دوره فوق ليسانس حقوق جزا نيز راه اندازي گرديد .




 * دانشكده هاي حقوق دوره معاصر

در سالهاي دهه ۵۰ و ۶۰ مجتمع آموزش عالي قضائي قم و دانشکده حقوق دانشگاه شيراز گشايش يافتند . به علاوه با تاسيس دانشگاه تربيت مدرس ، كه مقرر بود صرفا براي تربيت اساتيد دانشگاهي اقدام نمايد ، دانشكده حقوق دانشگاه تربيت مدرس در مقاطع فوق ليسانس و دكتري تشكيل گرديد . به علاوه برخي مراكز دولتي ، نظير دانشكده افسري و نيز دورههاي تخصصي مراكزي مثل دادگستري ، آموزش حقوق وجود داشته است .
از سال ۱۳۶۱ با تشكيل دانشگاه آزاد اسلامي ، گروه آموزشي حقوق و شروع مقاطع تحصيلي ليسانس حقوق تشكيل گرديد و در سال ۱۳۷۱ رسما با تشكيل دانشكده حقوق وعلوم سياسي در مقاطع مختلف ليسانس ، فوق ليسانس و دكتري به تربيت دانشجوي حقوق مشغول هستند .
همچنين توسط قوه قضائيه كه قبل از انقلاب طرح تشكيل دانشكده ويژه علوم قضائي تصويب شده و لكن عملا از سال ۱۳۶۱ مبادرت به ايجاد دانشكده علوم قضائي و خدمات اداري و تربيت دانشجو در رشته حقوق اقدام نموده است . دانشجويان اين دانشكده از بدو ورود به استخدام قوه قضائيه درآمده و بعد از پايان تحصيل متعهد به خدمت در قوه قضائيه هستند .




 * منبع و ماخذ :

به نقل از كتاب :
چهره ها در تاريخچه نظام آموزش عالي حقوق و عدليه نوين ، پژوهش و گردآوري : عباس مباركيان ، ناشر : پيدايش چاپ اول تابستان ۱۳۷۷